 |
Học giả An Chi: Câu này đã được nhiều tác giả người Việt vận dụng với một vài chỗ khác biệt nhỏ về từ ngữ mà chúng tôi xin đưa ra một số dẫn chứng:
1.- Và rồi điều gì đến cũng phải đến (Huy Đăng, “Thái Lan vẫn còn kém xa Nhật”, Tuổi trẻ ngày 7-9-2016)
2.- Chuyện gì đến cũng sẽ đến, tên bài hát của Nhật Đăng, với những câu:
Rồi chuyện gì đến nay cũng đã đến thật rồi, ta phải xa lìa nhau.
Rồi chuyện gì đến nay cũng đã đến thật rồi, em bước đi cùng ai.
3.- Điều gì đến sẽ đến là tên bài hát của Trịnh Thiên Ân, có câu:
Điều gì đến sẽ đến, đừng cố níu kéo người ơi.
4.- Điều gì đến rồi cũng sẽ phải đến, người muốn đi ắt đến một ngày nào đó cũng sẽ rời đi... (GUU.vn, 7-8-2014)
5.- Đừng cố đuổi theo thành công nữa, hãy tin vào chính mình và điều gì đến cũng sẽ phải đến (Cafebiz.vn, thứ Tư,17-8-2016)
6.- Điều gì đến sẽ đến, What will be will be. (“Một số thành ngữ Việt trong tiếng Anh”, vnexpress.net, thứ Năm, 4-2-2016)
V.v... và v.v...
Đây là một lối nói mơ hồ ở vế đầu (Sẽ phân tích sau) mà nhiều người Việt đã dùng để dịch câu Que sera sera (What will be will be) trong khi một số người Việt khác thì cứ ngỡ nó là tục ngữ của tiếng Việt. Còn What will be will be thì lại là một câu mà chính người Anh dùng để diễn cái nghĩa của câu Que sera sera, một câu mang dáng dấp tiếng Tây Ban Nha đã trở thành tục ngữ của tiếng Anh, từng là đề tài cho một bài phân tích dài 22.475 từ của Lee Hartman (Southern Illinois University - Carbondale) nhan đề “Que sera sera”: The English Roots of a Pseudo-Spanish Proverb (“Que sera sera”: Cội nguồn tiếng Anh của câu tục ngữ Tây Ban Nha giả hiệu). Căn cứ vào nhiều nguồn, đặc biệt là vào bài của Hartman thì “Que sera sera” không bắt nguồn từ tiếng Tây Ban Nha, tiếng Italia hay tiếng Pháp vì cấu trúc đó không đúng với ngữ pháp của ba thứ tiếng này. Hơn nữa, những sự tìm kiếm trong kho ngữ liệu cho thấy câu đang xét thực tế không tồn tại trong lịch sử của tiếng Tây Ban Nha hay tiếng Italia, dù là trong tục ngữ hay trong văn xuôi ngày nay. Cũng có ý kiến cho rằng “Que sera sera” bắt nguồn từ tiếng Pháp trung đại nhưng hình thức ngữ pháp không thích hợp của nó cũng không cho phép khẳng định. Ta chỉ có thể biết đây là một câu tục ngữ tiếng Anh, bất kể hình thức ngôn từ của nó ra sao. Và ta biết một cách chắc chắn rằng câu đó càng trở nên phổ biến sau khi bài hát “Que sera, sera” (Whatever Will Be, Will Be) của Jay Livingston et Ray Evans được trình làng vào năm 1956, nhất là sau khi nó được Doris Day hát trong phim “The man who Knew Too Much” (1956) của Alfred Hitchcock.
Chủ đề của câu Que sera, sera (Whatever Will Be, Will Be) là tý tưởng định mệnh. Nhà lãnh đạo tinh thần người Ấn Ðộ là Ramana Maharshi đã nói về thuyết định mệnh một cách rõ ràng nên dễ thấy hơn. Câu tiếng Anh của lời nói đó là “Whatever is destined to happen will happen, do what you may to prevent it”. Còn câu tiếng Pháp là “Tout ce qui doit arriver arrivera, quels que soient vos efforts pour l’éviter”. Cả hai câu đều có nghĩa (đại ý) là “Ðiều gì phải đến sẽ đến, dù cho bạn có cố làm gì để ngãn chặn nó”.
Que sera, sera (Whatever Will Be, Will Be) của người thì như thế. Còn cái tương đương với nó trong tiếng Việt thì thế nào? Rất mơ hồ. Xin phân tích biến thể Điều gì đến sẽ đến của vnexpress.net để “làm mẫu”. Câu tiếng Anh có hai vế là “what will be” và “will be”. Trong cả hai vế, vị từ will be đều ở thì tương lai nên nếu dịch từng từ một thì sẽ là: Điều gì sẽ đến [thì] sẽ đến. Ở đây, nội dung của cả nguyên văn lẫn lời dịch đều chẳng có gì nghịch lý. Nhưng lời dịch bằng tiếng Việt trên vnexpress.net thì có. Ít nhất nó cũng mơ hồ ở vế đầu (“Điều gì đến”). Câu Điều gì đến sẽ đến có hai vế: “Điều gì đến” và “sẽ đến”. Vị từ đến (diễn đạt bằng “to be” trong câu tiếng Anh) của vế đầu chỉ có thể tương ứng với is là ngôi thứ ba, số ít, thì hiện tại, thái chủ động, thức trần thuật chứ không thể tương ứng với will be (sẽ đến), được “chia” (conjugated) ở thì tương lai. Cứ vào những đặc điểm ngữ pháp đã nêu thì đến (vế trước) thuộc về thực tại còn sẽ đến (vế sau) thì thuộc về viễn cảnh. Nói rằng cái đang thuộc về thực tại sẽ xảy ra trong tương lai, nghĩa là chưa xảy ra, là đã nói một điều nghịch lý. Điều gì đến sẽ đến là một cấu trúc Đề - Thuyết mà phần Đề là “Điều gì đến” còn phần Thuyết dùng để nói về phần Đề là “sẽ đến”. Nếu phân tích theo ngữ pháp cũ thì “Điều gì đến” là chủ ngữ của vị ngữ “sẽ đến”. Hai bên có quan hệ cú pháp chặt chẽ với nhau. Nhưng một thực tại đã được xác nhận (“Điều gì đến”) mà lại “sẽ đến” (xảy ra trong tương lai) thì chẳng nghịch lý hay sao?
Để diễn đạt cái ý của câu What will be, will be, người Pháp thường nói Arrivera ce qui doit arriver (hoặc Ce qui doit arriver arrivera), mà người Anh cũng có thể “tái diễn đạt” bằng câu What must happen will happen. Tương ứng với câu tiếng Anh và câu tiếng Pháp trên đây, câu tiếng Việt phải là Điều gì phải đến sẽ đến. Phần Đề là “Điều gì phải đến” và phần Thuyết dùng để nói về phần Đề này là “sẽ đến”. Ở đây, phần Đề nêu lên một điều kiện tất yếu và phần Thuyết nêu lên hệ quả của điều kiện tất yếu đó. Nếu đảo lại thành “Điều gì đến cũng phải đến”, như một số người thường diễn đạt, thì sẽ biến nó thành một câu nghịch lý.