Chà Là hiểu là một địa danh, hiểu là một loại cây đều đúng. Bởi ở xứ đất mũi, bên bờ sông Báy Háp có một vùng đất lành sở hữu rất nhiều cây chà là và ở đó có những con đuông béo ngậy mà người ta coi là đặc sản dân dã của ẩm thực Cà Mau.
Tuy xuất thân là côn trùng nhưng đuông chà là lại chẳng hề bị xa lánh, tiêu diệt. Ngược lại, người người săn tìm, người người mong có cơ hội thưởng thức. Thậm chí, không ngại ngần phong cho chúng cái danh đặc sản ẩm thực Cà Mau. Xét cho cùng Bến Tre đuông dừa đã góp phần tô điểm đặc trưng ẩm thực của xứ dừa thì đuông chà là Cà Mau có lẽ nào lại không. Và thực tế đã chứng minh, loài côn trùng này rất hiếm và quý. Mỗi cây chà may mắn chỉ có một con duy nhất, mà những cây chà là may mắn này lại mọc hoang trong cánh rừng ngập mặn. Tất cả hoàn toàn tự nhiên, không thể nuôi cấy như đuông dừa.
Đuông Chà Là sống trong cổ hũ non - phần mềm trong ngọn của cây chà là tự nhiên. Loài cây này có thân giống như dừa, cau. Sự xuất hiện của đuông là do quá trình sinh sản của loài bọ cánh cứng như kiến dương, bọ rầy. Vào mùa sinh sản khoảng tháng 10 đến tháng 2 âm lịch, bọ tìm lỗ trên những ngọn cây chà là để đẻ trứng, trứng lớn lên qua thời kỳ ấu trùng thì thành đuông. Suốt thời gian trên, nó sẽ ăn chất dinh dưỡng từ ngọn cây, ở trong cỗ hũ nên thâp mập mạp to bằng ngón tay út, khoác một màu trắng muốt. Đặc biệt, thân không có lông tơ hay phần ruột đen như nhiều loại đuông khác. Những con trưởng thành rồi kích thước khá lớn: có khi bằng ngón trỏ, ngón chân cái. Vì thế, người mua chỉ cần quan sát sơ qua là có thể phân biệt đuông chà là với đuông dừa.
Chà Là là địa danh ở Cà Mau và Tây Ninh
- Địa danh ấp: Ấp Chà Là, xã Trần Phán, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau.
- Địa danh xã: xã Chà Là, huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh.
Khai thác đuông chà là Cà Mau
Qúy hiếm nên muốn thưởng thức đuông chà là Cà Mau người dân phải lội vào rừng ngập mặn tìm khu có cây chà là dại. Dựa vào vốn nghề họ sẽ chọn khóm cây có đuông non để bắt. Chà là dại có nhiều gai, sống thành từng khóm nên phải thật cẩn thận vạch tìm nhánh có đuông. Tìm được rồi dùng dao đốn cả bắp thân cây mang về. Khi nào ăn thì rạch thân lấy đuông đem chế biến. Cũng vì cách khai thác kỹ càng nên đuông chà là Cà Mau luôn tươi ngon, đảm bảo giá trị dinh dưỡng. Chẳng trách người người chuộng đặc sản Cà Mau này và chẳng ngần ngại thưởng thức sống khi có cơ hội.
Thưởng thức đặc sản đuông chà là Cà Mau
Giá thành đuông chà là Cà Mau cao gấp 3-4 lần đuông dừa, nên ăn cũng phải nghĩ cách ăn ngon nhất sao cho đáng đồng tiền. Người sành ăn, họ thích cách ăn nguyên thủy: cầm con đuông lên ngắt đầu bỏ luôn vào miệng bởi hương vị đuông được bảo toàn 100% cho đến khi vào ruột. Hơn nữa, loài này không có lông, thân nhiều sữa dù có ăn sống cũng dễ ăn.
Còn ăn kiểu dân dã chút thì cho nó lội sông rồi đánh chén. Tức là đuông chà là tẩm nước mắm. Món này rất thú vị, khiến người ăn vừa kích thích vừa lo lắng. Cho mấy con đuông béo mầm vào trong chén nước mắm nhĩ rồi gắp từng con lên miệng. Cắn một miếng, sữa chảy ra thấm vào vị mặn của nước mắm giúp khử mùi tanh, người ăn dễ ăn hơn.
Ngày xưa, đuông chà là Cà Mau từng nằm trong hàng ngũ ngự phẩm tiến vua nhờ món đuông nướng. Nên chúng ta có thể học mót cách nướng đuông trên than hồng rồi cuộn với xá lách rau húng chấm mắm me. Ngoài ra cũng có thể đổi vị bằng cách nấu cháo, hấp xôi.
Đuông chà là lăn bột chiên bơ
Mỗi kiểu chế biến là mỗi kiểu thưởng thức. Và những cách ăn đuông thường ăn trên đã nói lên nét độc đáo có một không hai của đuông chà là Cà Mau. Tuy nhiên, thực khách phải nhớ lời khuyên này: không quên ăn đuông chà là lăn bột chiên bơ. Vì sao ư. Vì vị ngon không thể nói lên lời hay diễn đạt thành câu. Béo như sữa chưa đủ, thơm như bơ chưa đủ, v.v chỉ có ăn rồi mới biết nó đặc biệt như thế nào. Chỉ cần làm đuông cho sạch rồi phủ lên thân chúng một lớp áo từ trứng gà, bột năng, bột mì, muối. Bỏ vào chảo dầu nóng, đảo với bơ cho vàng xong vớt ra để ráo và thưởng thức. Làm đơn giản nhưng ngon hết biết.
Ẩm thực Cà Mau không những đặc sắc còn phong phú đa dạng. Cái đặc sắc ấy chẳng cần cần sang chảnh, cầu kỳ cố tạo ngược lại dân dã mộc mạc thậm chí có phần hoang dã. Nó đi vào lòng người một cách tự nhiên như đặc sản đuông chà là Cà Mau vậy.
